" Sanat şen midir? "


Sağı solu karıştırırken rastladığım , Elif ŞAFAK'ın bu yazısi , bazen tartışmakta olduğumuz entellektüel ve magazin toplumu ayrımına ilginç bir yaklaşım içerdiğinden paylaşmakta yarar gördüm....




Adorno`nun bir makalesinin başlığıdır bu. "Sanat şen midir?" diye sorar ünlü filozof.
Dünya tarihinin en acı, en sancılı dönemlerine tanıklık eden, gene de insanı, insanlığı anlamaya çalışmaktan bir an bile vazgeçmeyen Adorno için önemli bir sorudur bu.
Şenliğe yer var mıdır sanatın içinde yoksa ciddi mi olmak zorundadır her zaman , çoğu zaman? Kısmen de olsa hak verir bu tespite. Sanat insanlar için bir haz kaynağıdır. Eğer bir kitap ya da film veya beste keyif vermiyorsa, yarı yolda bırakacaktır sanatçıyı. Güzellik ve haz ve keyif sanatın olmazsa olmazlarıdır.
Aslında belki de kaskatı bir donukluğun ve ciddiyetin eleştirisidir sanat. Gevşeyebilmeyi, gülebilmeyi, hayatın şen yanlarını öne çıkarabilmeyi isteyen ve savunan bir ses...
Bununla beraber bu tespite gereğinden fazla fazla prim vermek istemez Adorno . Zira "hüzün" de temeldir sanat için.
En basit terimlerle ifade edecek olursak, "şenlik" ile "hüzün" arasında bir noktada konumlandırır Adorno sanatı. Ve bu konumlanışın yüzyıllardır çeşitli filozoflar, eleştirmenler, yazarlar ve şairler tarafından ele alındığını, sorgulandığını vurgular. Bir şiirde geçtiği gibi: "Birçokları en neşeli şeyi neşeyle söylemeye çalıştı boşuna/ İşte sonunda anlatıyor kendini bana, burada hüznün ortasında."
Peki nereden çıktı bu tema diyebilirsiniz? Aslında sanatın alıcısını ne kadar eğlendirip, keyiflendirip, aynı zamanda ne oranda hüznü ve kederi anlatacağı sorusu hiç dinmeyen bir soru. Her zaman bizimle beraber gelen.
Ancak bizde bir çifte standart var. Sanki " Ciddi kitap " eğlendirmez gibi bir beklenti.
Öte yandan " popüler kültür " diye tanımladığımız ve aslında kolayca geçiştirdiğimiz muazzam bir alan var ki orada da eğlencenin temel dinamik, eğlendirmenin esas amaç olduğu varsayılıyor.

Yani şiir gibi, roman gibi, inceleme kitabı... gibi ürünler düşündürür, kederlendirir ama televizyon ve hatta sinema eğlendirir diye bir ayırım yapılıyor. Bu ayırımın temelinde şöyle bir hiyerarşi yatıyor. Ciddi sanat dalları daha yukarıda, daha âlâ, popüler kültüre hizmet eden sanat daha aşağıdaymış gibi bir algı var. Televizyon işi yapmak entelektüel dünyanın dışındaymış gibi algılanıyor bu yüzden. Ne yazık ki bilhassa edebiyatçılar ya da edebiyat eleştirmenleri arasında yaygın bu önyargılar. Televizyon izlemek bir kültürsüzlük, televizyon işi yapmaksa "gayri-entelektüel uğraş" olarak algılanıyor nice zaman.
Yaklaşık sekiz aydır hikâyesini yazdığım Menekşe ile Halil yakında sona eriyor. Kanal D `de gösterilen bu aşk hikâyesini kaleme alıp, gayet profesyonel senaristlerle ve başarılı bir ekiple beraber çalışmak, bir televizyon ekibinin nasıl hummalı bir tempoyla haftabehafta çalıştığına tanıklık etmek son derece zenginleştirici, aynı zamanda keyifli bir çalışma oldu benim için, baştan sona.
Dizinin hikâyesi bütün engellere, toplum ve aile baskısına, ataerkil önyargılara rağmen aşkı yaşamaya çalışan, aşklarına inanan bir çiftin serüvenlerini anlattığından, hüzün de keder de dizinin yapıcı unsurları oldu.

Ancak aynı zamanda bir televizyon dizisi eğlendirici, sürükleyici, şenlikli olabilmeliydi. İşte bu iki dinamik arasında örerken kurguyu Adorno `nun eski sorusu sık sık takıldı aklıma. Ne kadar hüzün? Ne kadar şenlik olmalı bir sanat yapıtında?
Sanatta hüzün-şenlik dengesi hayatın içindeki dengeden farklı değil aslında. Nasıl ki hayatımızın her adımında, her aşamasında içiçe geçiyorsa güzellik, saadet ve şenlik ile hüzün, karamsarlık ve kaygılar, sanat dallarında da bu böyle.
Bir hiyerarşi olamaz, çizilemez sanatın farklı dalları arasında. Ne edebiyat üstün ve nezih bir mecra, daima ciddiyet gerektiren; ne de televizyon daima eğlendiren bir boş kutucuk, entelektüel dünyanın dışında.
Popüler kültürü küçümsemek ya da ötelemek bir yana, önemseyerek anlamaya-okumaya-hissetmeye çalışmak daha doğru olsa gerek sanatçılar için.

Yoksa elitist bir yaklaşımla, öyle tepeden inmeci bir bakış açısıyla insanı anlayamaz, anlatamayız. Ne hüznü ne neşeyi...

Elif Şafak -2008-04-22 - ZAMAN

5 yorum:

Hülya Konar dedi ki...

sevgili burak bey, mimledim sizi ... iserseniz, sayfamdaki 3 kadın 3 saygı yazısından görebilirsiniz ... sevgilerimle ...

Adsız dedi ki...

1-Konu güzel ama blograzzide bu tür konular ile ilgilenenlerin az olduğunu keşfettim.
2-Yazarın yorumuna katılmıyorum.Çünkü öyle sanat dalları var ki belli bir kültür ve eğitim ile alakalı.Yazar bu birikimi elitist bir yaklaşım olarak değerlendirmiş ama bayburt bayburt olalı yazısı zaten yazarın tespitini çürütüyor.Bu çok somut bir örnek. Yazar kötü Orhan Pamuk taklitinden sonra çuvallamaya devam ediyor.

ilham perisi dedi ki...

Çok güzel bir yazıydı.Paylaştığınız için teşekkür ederim.

Yazıda ki Adorno'nun sanatı sorgulayışı çok hoşuma gitti.
Ne kadar hüzün? Ne kadar şenlik olmalı bir sanat yapıtında?

Ve benim dünyamdaki sanat tarifinde hem hüzün olmalı,hem şenlik.
Aslında bazı kişiler hüzünlü şiirlerden rahatsız olurlar ve karamsar gelir sıkıcı gelir.Ama şunu düşünmek gerek.Kişi ne hissediyorsa o çıkar,yazılarda ,resimlerde ve şiirlerde.Ben kendim hem resim çiziyorum,hem şiir,hem yazı yazıyorum.Kendimi düşündüğümde o anki ruh halim neyse o çıkıyor ortaya.Resimde de bu böyledir.
Sanat ruh aktarımıdır bana göre.
E ruhunuzda hangi sularda yüzüyorsa o geçer okuyana yada bakana....

Hülya Konar dedi ki...

sanat şen midir değilmidir bilemem ama ali şen dir şener şen dir :))))

Adsız dedi ki...

Emre Kongar haricinde tüm yazarların fikirlerine saygı duyuyorum ...
Dostça kalın.

Web Analytics